Kiedy kwitną paprocie

Folkowa opera balet „Kiedy kwitną paprocie” Jewhena Stankovycha – fenomen w muzyce zarówno pod względem swojego gatunku i historii scenicznej. Praca została napisana w 1977 roku, ale nigdy nie miała pełnego przedstawienia scenicznego. Nasz teatr odważył się na żywo i zmyślnie przedstawić niezwykle piękne artystyczne płótno z motywów ludowych, prezentowane w nowoczesnym języku muzycznym. W tym pionierskim spektaklu nie ma tradycyjnej fabuły, arii operowych, duetów. W pierwszej akcji przyjrzyjmy się kolorowym czasom pogaństwa, kiedy powstała stara kultura narodu ukraińskiego w zjednoczeniu człowieka i natury, w drugim – poczujemy się w naszych burzliwych dniach z echem wojny, z heroizmem inspirowanym wspomnieniami kochających wolność kozaków, z niepokojem o groźbę ewentualnej katastrofy w przyszłości.

Inscenizatorzy:
Dyrygent inscenizator – Wołodymyr Sirenko, ludowy artysta Ukrainy (Kijów)
Dyrygent – Jurij Berwećkyj, zasłużony artysta Ukrainy
Reżyser inscenizator – Wasyl Wowkun, ludowy artysta Ukrainy, założyciel projektu „Ukraińska wyrwa”
Scenograf – Tadej Ryndzak, ludowy artysta Ukrainy
Artysta – Mychajło Ryndzak, ludowy artysta Ukrainy
Projektant kostiumu – Hanna Ipatjewa (Kijów)
Konsultant projektanta kostiumu – Oksana Zinczenko, zasłużony artysta Ukrainy
Chórmistrz inscenizator – Wasyl Kowal, laureat wszechukraińskiego konkursu
Chórmistrz – Iryna Kowal
Baletmistrze inscenizatorzy – Sergij Najenko, zasłużony artysta Ukrainy
Artem Szoszyn, laureat międzynarodowego konkursu (Kijów)
Repetytorzy baletu – Hrystyna Mordzik, Tamara Lewyćka
Projektant inscenizator światła, reżyser wideoproekcji – Dmytro Cyperdiuk, zasłużony pracownik kultury Ukrainy (Kijów)

Projektant światła – Jurij Bożko
Koncertmistrz chóru – Natalia Pawlowśka
Koncertmistrze baletu – Lidia Gołowaćka, Switłana Krupej, Alina Janowśka
Koncertmistrze opery – Ewelina Dulajewa, zasłużona artystka Ukrainy
Natalia Pełeh, zasłużona artystka Ukrainy
Mariana Rusak
Reżyser – Taras Rizniak
Redaktor materiału muzycznego – Wiktoria Szyszowa
Kierownicy spektaklu – Maryna Karkacz, Wiktoria Szyszova

Wykonawcy:
Solisty opery – Lubow Kaczala, zasłużona artystka Ukrainy
Ludmyła Ostasz, laureat międzynarodowych konkursów
Roman Trohymuk, zasłużony artysta Ukrainy
Mychajło Malafij, laureat międzynarodowych konkursów
Chór, balet i orkiestra symfoniczna Lwowskiego Narodowego Akademickiego
Teatru Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej
Soliści chóru – Hałyna Garbit, Oksana Moczerad, Julia Onyszko, Olena Romaniw,
Lilia Sobczyszyn, Iryna Czikel, Witalij Rozdajgora
Soliści baletu – Zoriana Dworśka, Wiktoria Zvarycz, Daria Kosmina, Natalia Pelio,
Maria Potapoea, Sergij Kaczura, Wiktor Małynowśkyj
Solo na oboi – Denys Gryniow, Iwan Kułyniak, zasłużony artysta Ukrainy

W spektaklach premierowych bierze udział wybitna ukraińska śpiewaczka, ludowa artystka Ukrainy,
laureatka Narodowej premii imienia Tarasa Szewczenki, Bohater Ukrainy
Nina Matwijenko (Kijów)

„…do teraz nad tą operą nawisają chmury, a każde próby wystawienia tej opery ponoszą klęskę”
J. Stankowycz.

W 1977 roku Jewhen Stankowycz dostał propozycję o napisaniu ogromnego utworu scenicznego od francuskiej firmy impresaryjnej „Alitepa” dla Narodowego Chóru Akademickiego im. G. Wieriowki, wymagającą znaleźć nowe, jasne stylowo-widowiskowe rozwiązanie.
Z oświadczenia samego kompozytora „były spodziewania, że nareszcie nastał czas, kiedy światowy widz będzie mógł zobaczyć i poczuć wzór najbogatszego ukraińskiego folkloru i obrazów, przedstawionych we współczesnym języku muzycznym, przemyślanych przez kompozytora i inscenizatora.
Folk-opera „Kiedy kwitnie paproć” została wzorem tak zwanej „nowej fali folklorystycznej” – istota tego kierunku oparta jest na stosunku kompozytora do folkloru, kiedy prastare melodie ludowe czy tembry intonacyjne połączone są w utworach autorskich z modernistycznymi zasadami techniki kompozytorskiej.
W 1977 roku na bazie libretto muzykologa O. Stelmaszenki folk-operę „Kiedy kwitnie paproć” zakończył J. Stankowycz. Rozpoczął się okres prób. Do projektu dołączyli lwowski projektant inscenizator S. Łysyk, kijowski baletmistrz A. Szekera, czołowy maestro tego czasu F. Głuszczenko. Premiera miała się odbyć na początku sezonu koncertowego 1979 roku w pałacu „Ukraina”.
„Tej premiery nigdy nie będzie…” – za trzy dni przed rozpoczęciem powiedział w prywatnej rozmowie Jewhen Łysyk. Na górze uważali, że „Ukraina zaczęła się bawić w niepodległą”.
„Bezpośrednia historia premiery, której nie było, – konstatuje muzykolog Rada Stankowycz-Spolośka, – składa się z szeregu absurdalnych, ale dobrze znanych starszemu pokoleniu słuchaczy okoliczności: niekończące się komisje, telefony osób kontrolujących z KGB i CK, „nienarzucona” opieka gości, „miękkie” referencje autorowi nie przyjmować od nich żadnych propozycji biznesowych (a Francuzi proponowali dwadzieścia pięć koncertów w paryskiej Grand Opera i pięcioletni kontrakt o współpracy!), nadzwyczajne posiedzenia rady artystów, milicyjne granice z udziałem jednostek konnych dookoła pałacu „Ukraina” w dniu próby generalnej i nareszcie zakaz premiery z neutralnym formułowaniem „z powodów technicznych”. Tą decyzję podjął ówczesny Minister Kultury S. Bezkłubenko”.
W taki sposób zniszczono perspektywy całego nowatorskiego kierunku operowego na Ukrainie.
Ale czy wszystkie te wydarzenia wchłonął czas?…
Rozszarpana folk-opera Jewhena Stankowycza „Kiedy kwitnie paproć” do tej pory nadal istnieje w postaci fragmentarycznej i oczekuje na swoją współczesną całościową inscenizację.
W latach ukraińskiej niepodległości osobowościowo niejednorazowo dojrzewało marzenie o nadaniu scenicznego życia feerii „Kiedy kwitnie paproć”. Chciało się ucieleśnić koncepcję autentycznej inscenizacji pod otwartym niebem, w konkretnym naturalnym krajobrazie z wodą, żywym ogniem, dużymi scenami ludowymi. Temu niby sprzyjali Wicepremier-Minister Ukrainy ds. Humanistycznych M. Żułynśkyj, później W. Smolij. Ale niestety się nie udało.
W 1998 roku razem ze szwajcarskimi artystami Hugo Shyrem i Tomasem Birve zamyślono inscenizację na jednej z Międzynarodowych wystaw w Szwajcarii. Z tego powodu P. Jewhen napisał: „Ostatnio pojawiła się u mnie nadzieja na możliwość realizacji tej pracy…”
Nie było przeznaczone.
Dalej z dyrygentem W. Wasyłenkiem dojrzała koncepcja wystawienia opery w Doniecku. Kompozytor przepisuje utwór dla akademickiego składu wykonawców.
Znowu się nie powiodło.
Nareszcie opera Jewhena Stankowycza „Kiedy kwitnie paproć” wprowadzona została do programu „Ukraińska wyrwa” Lwowskiej Opery Narodowej. Właśnie tutaj Jewhen Łysak we współautorstwie z Jewhenem Stankowyczem przygotowywał drogę połączenia awangardowych „wtenczas”, folklorystycznych a ludowo-symbolicznych muzyczno-scenicznych technologii, nowe zrozumienie przez nich istoty dojrzałego niefolklorystycznego myślenia końca XX wieku”.
reżyser inscenizator
Wasyl Wowkun,
ludowy artysta Ukrainy

Specyfika fabularno-kompozycyjna libretto „Kiedy kwitnie paproć” J. Stankowycza w naszej interpretacji inscenizacji doznaje procesu transformacji (uzgodniono z autorem muzyki), w stronę jego całkowitości kompozycyjnej, a także tematyzmu. Od „złotej doby” legendarnych czasów pogaństwa (pierwszy akt) albo humanistycznej epoki, gdzie panowała harmonia człowieka i natury we wszystkich swoich przejawach całkowitości bycia do czasów realnych, dzisiejszych (drugi akt), pełnych katastrof humanistycznych, zagrożenia wojen, chaosu, w których podtekstach będzie odczuwana historia kozactwa i pokozacka doba.
Bezpośrednią ideowo-obrazową cechą tekstu „Kiedy kwitnie paproć” będzie zasada uogólnionych charakterystyk wg których centralna postać utworu – to naród, zestawiony do poziomu obrazowego typowania i pozbawiony osobnej osobowościowej personifikacji. Motywacja fabularnych powtórek autorskich i reżyserskich, dubli sytuacyjnych, improwizacyjność nada utworowi perspektywy historycznej, niby rozszerzając samą przestrzeń i czas. Jeżeli w pierwszej części napełnienie obrazowo-emocjonalne będzie się odznaczać harmonijnością, pasją we wszystkich jej przejawach, to druga część zostanie kontrastem pierwszej, tutaj będzie panować w dzikiej swawoli wojskowy męski duch, kucie broni, harcowanie mięśniami, odgłosy walki, hulanie śmierci. Ten duch teraźniejszości podporządkowuje sobie prastare głębokie duchowne konstanty i powstaje Heroiką, tworząc swój historyczny kontekst… Ten jaskrawo wyrażony dualizm kompozycyjny ma stworzyć poliwektorowe odczucie ideowo-obrazowego rozwoju, zostać nowym poziomem artystyczno-intonacyjnego uogólnienia.

reżyser inscenizator
Wasyl Wowkun, ludowy artysta Ukrainy